Dla hodowcy prawidłowe rozpoznanie płci u ptaków ma kluczowe znaczenie, dla przeciętnego opiekuna ptaka może mniejsze, niemniej jednak zawsze warto wiedzieć, jakiej płci jest nasz pupil. Kłopot w tym, że nie zawsze jest to takie proste. U wielu gatunków ptaków bowiem nie ma różnic w wyglądzie przedstawicieli obu płci.

Dymorfizm płciowy

Dymorfizm płciowy to właśnie nic innego, jak wspomniane różnice w wyglądzie. W przypadku ptaków dotyczą one przede wszystkim barwy upierzenia, choć u niektórych gatunków samiec jest większy od samicy.

Z rozpoznaniem płci nie ma problemy, gdy samiec i samica mają zupełnie inną barwę upierzenia, tak jak ma to miejsce u nektarników, zeberek, nierozłączek szarogłowych czy rajskich ptaków. Przynajmniej wówczas, gdy mamy do czynienia z ptakiem klasycznie ubarwionym. W niektórych odmianach barwnych bowiem, różnice w upierzeniu przedstawicieli obu płci się się zacierają. Tak jest na przykład u zeberek.

Bywa, że dymorfizm płciowy jest ledwie zaznaczony i ptaki różnią się tylko drobnymi szczegółami upierzenia. U nimf samic ma nieco bardziej jaskrawe pomarańczowożółte plamy na policzkach i żółty czub, który jest również nieco dłuższy. Z kolei u papużek falistych płeć możemy rozpoznać jedynie po kolorze woskówki, czyli skórnej narośli nad dziobem. U samców jest ona niebieska u samic zaś brązowa.

Niestety dymorfizm płciowy możemy zaobserwować praktycznie tylko u dorosłych ptaków. Tak jest w przypadku wspomnianych papużek falistych, u których młode samce mają woskówkę podobnie zabarwioną, jak samice. Charakterystyczna czarna obroża na szyi samców aleksandrett obrożnych również pojawia się po osiągnięciu przez nich dojrzałości płciowej. Podobnie jest z czerwoną obrożą u amadyn obrożnych.

Czasami różnice w barwie piór pojawiają się wyłącznie w okresie godowym. Samiec przyjmuje wówczas ubarwienie godowe, często bardzo kolorowe i jaskrawe. Na przykład pióra samców wikłaczy ognistych stają się czarno-czerwone. Poza okresem lęgowym niewiele różni się on od samicy. Samcom wdówek rajskich wyrastają dodatkowo imponujących rozmiarów sterówki.

Różnice w budowie kloaki

Doświadczeni hodowcy kanarków potrafią rozpoznać płeć na podstawie różnic w budowie kloaki u samców i samic. Metodę tę można stosować również u innych gatunków ptaków, jednak w wielu przypadkach sprawdza się ona wyłącznie w okresie lęgowym.

Różnice w zachowaniu

Wszyscy znamy charakterystyczny śpiew samców kanarków. Pozornie jest to niezawodna metoda rozpoznawania płci – jeśli ptak śpiewa jest samce, a jeśli nie śpiewa... No właśnie! Z wielu przyczyn samiec może również nie śpiewać, na przykład jest jeszcze niedojrzały. Łatwo go wówczas wziąć za samicę.

Różnice w zachowaniu między przedstawicielami obu płci najlepiej zauważyć w okresie godowym. Samiec stara się wówczas przywabić samice tokując, a potem adorując wybrankę na wszelkie możliwe sposoby. Samce papużek falistych mają na przykład w zwyczaju karmić samiczki, które zachowują się wówczas jak pisklęta.

Metody laboratoryjne

Niestety u wielu gatunków ptaków jedynymi metodami określania płci, dającymi stuprocentową gwarancję, są metody laboratoryjne. Tak jest na przykład w przypadku większości papug.

Są dwa sposoby takiego określania płci. Pierwszy to laparoskopia. Do jamy ciała ptaka wprowadza się specjalnie urządzenie przy pomocy którego weterynarz może obejrzeć gonady i na podstawie ich budowy określić płeć. Metoda niezawodna, ale mająca jedną zasadniczą wadę – trzeba wcześniej ptaka uśpić, a to niesie za sobą ryzyko. Z drugiej jednak strony, przy okazji można rozpoznać ewentualne wady czy choroby układu rozrodczego.

Drugą metodą laboratoryjnego określania płci jest analiza chromosomów. Wystarczy nawet jedno ptasie pióro, z którego pobiera się materiał genetyczny do badania. Sposób lepszy od poprzedniego, ponieważ nie wymaga narkozy i nie stresuje badanego ptaka.

Tekst: Jacek P. Narożniak
Zdjęcie: Fotolia.com