Pierwsze pióra rozwinęły się u przodków współczesnych ptaków – drapieżnych dinozaurów z grupy teropodów. Co ciekawe, początkowo wcale nie służyły do latania, ale stanowiły izolację termiczna, czyli chroniły ciało przed utratą ciepła.

Budowa ptasiego pióra

Podobnie jak włosy ssaków, pióra są wytworem naskórka.

Podstawę pióra stanowi wydłużona stosina. Odchodzą od niej liczne promienie, które łącząc się ze sobą przy pomocy mikroskopijnych haczyków, tworzą chorągiewkę.

Część pióra, pozbawiona chorągiewki, która schowana jest w skórze nosi nazwę dutki. Tak zbudowane są pióra konturowe, lotki i sterówki. Pióra puchowe nie mają haczyków, co sprawia, że brak w nich zwartych chorągiewek. Z kolei puch to pióra bez stosiny – promienie wyrastają więc prosto z dutki.

Rodzaje ptasich piór i ich rola

U ptaków możemy wyróżnić kilka rodzai piór, które różnią się wyglądem i wielkością, w zależności od funkcji, które pełnią.

Pióra puchowe i puch

Tak jak u pierwszych posiadaczy piór – dinozaurów, ptasie pióra chronią ciało ptaków przed utratą ciepła. Taką funkcję pełnią przede wszystkich puch i pióra puchowe. Dzięki swojej budowie, utrzymują wokół ciała warstwę ogrzanego powietrza. Pióra te tworzą wewnętrzną warstwę piór.

Pióra konturowe
Pióra konturowe, które nazywamy również pokrywowymi, stanowią zewnętrzną warstwę piór. Przede wszystkim zabezpieczają ciało przed deszczem lub śniegiem.

U wielu ptaków wodnych, takich jak kaczki, pióra te pokryte są dodatkowa warstwą specjalnej wydzieliny, wytwarzanej przez gruczoł kuprowy, która stanowi dodatkową, doskonałą ochronę przed wilgocią. Pióra pokrywowe mogą wszakże spełniać jeszcze i inne funkcje. Barwa piór i wzór może pomagać ptakom ukryć się w otoczeniu.

Jest to funkcja ochronna. Na przykład, dzięki takiemu ochronnemu ubarwieniu wysiadujące jaja samice stają się mniej widoczne na tle otaczającej gniazdo roślinności. Z kolei wiele samców w okresie godowym ma pióra w bardzo jaskrawych kolorach, które mają na celu zwabić samice i odstraszać inne samce.

Lotki
Są to duże i sztywne pióra, osadzone na krawędziach skrzydeł. To właśnie one tworzą powierzchnię nośną, czyli utrzymującą ptaka w powietrzu. Zatem dzięki tym piórom ptaki mogą latać.

Sterówki
Sterówki wyrastają na ogonie. Stanowią dodatkową powierzchnię nośną, ale przede wszystkim umożliwiają wykonywanie zwrotów w powietrzu. Stanowią zatem swoisty ster – stąd ich nazwa.

U wielu ptaków sterówki samców są ozdobą, służącą do imponowania samicom. W takich przypadkach są często duże i mocno wydłużone, a czasami bardzo kolorowe.

Pióra ozdobne
Jak łatwo się domyśleć, służą ku ozdobie. Często osadzone są na głowie i szyi, gdzie tworzą czuby i kryzy (na przykład u rajskich ptaków lub batalionów), na grzbiecie (u pawi) lub ogonie (u wdówki rajskiej).

Pióra te posiadają głównie samce, które przy ich pomocy wabią samice. Niektóre jednak tego typu ozdoby służą również do komunikację wewnątrzgatunkowej. Nimfy, na przykład, przy pomocy czubów, sygnalizują swój nastrój.

Skąd się bierze barwa ptasich piór

Piórach są kolorowe dzięki obecności specjalnych związków. Są to głownie dwa rodzaje barwników: melaniny i lipochromy. Pierwsze odpowiadają za występowanie kolorów brązowych, szarych i czarnych, drugie zaś kolory: żółte, czerwone.

U niektórych gatunków możemy spotkać jednak także inne, specyficzne dla nich barwniki. Ciekawe jest to, że barwniki gromadzą się w piórach tylko podczas ich wzrostu. Dojrzałe pióro jest martwe i nic już nie zmieni jego koloru. Dlatego pokarmy zawierające barwniki, które podaje się np. czerwonym kanarkom, należy stosować tylko w okresie pierzenia.

Kolor upierzenia u ptaków zależy jednak nie tylko od obecności w piórach barwników, ale również od ich wewnętrznej struktury i jest efektem załamywania i rozszczepiania się promieni słonecznych. W ten właśnie sposób powstaje np. niebieska barwa piór u papużek falistych.

Tekst: Jacek P. Narożniak
Zdjęcia: Fotolia.com