Azot należy do najbardziej rozpowszechnionych w przyrodzie  pierwiastków. Przede wszystkim wchodzi w skład białek, które są przecież podstawowym budulcem wszystkich organizmów żywych. Wchodzi również w skład wielu związków nieorganicznych i – oczywiście – występuje również w postaci cząsteczkowej. Związki azotu są niezbędne dla życia, jednak zbyt duża ich ilość w akwarium jest niepożądana. Może być przyczyną zarówno nadmiernego rozwoju glonów, jak i śnięcia ryb.

Przemiany związków azotu w akwarium

Związki azotowe ulegają ciągłym przemianom w naturalnych procesach, które mają zasadniczy wpływ na prawidłowe funkcjonowanie naszego akwarium. Wyróżniamy trzy główne procesy, w których związki azotowe ulegają przemianie. Są to:

• amonifikacja
• nitryfikacja
• denitryfikacja

Amonifikacja

Produkty przemiany materii wydalane przez ryby, obumarłe części roślin, martwe zwierzęta, resztki pokarmu ulegają w akwarium rozkładowi, którego pierwszym etapem jest amonifikacja. Proces ten polega na przekształceniu organicznych związków azotu w amoniak, który zapisujemy symbolem NH3.

Amoniak jest związkiem o bardzo charakterystycznym zapachu. Zna go każdy, kto choć raz w życiu miał okazję wąchać zgniłe jajka. Ich zapach to właśnie zapach amoniaku, który powstaje, gdy jajko się psuje. Jest to związek nie tylko, delikatnie mówiąc, brzydko pachnący, ale również bardzo trujący. W „zdrowym” akwarium szybko ulega jednak dalszym przemianom.

Nitryfikacja

Nitryfikacja jest procesem prowadzącym do przekształcenia szkodliwego amoniaku w azotany, które mogą być przyswojone przez rośliny. Proces ten przebiega w dwóch etapach.

Najpierw bakterie z rodzaju Nitosomonas przekształcają amoniak w azotyny. Następnie inne bakterie, z rodzaju Nitrobakter, utleniają azotyny do azotanów. Nitryfikacja zachodzi jedynie w obecności tlenu.

Denitryfikacja

Nadmiar azotanów, które nie zostały pobrane przez rosnące w akwarium rośliny ulega dalszym przemianom.

Obywają się one przy udziale bakterii, które nazywamy bakteriami denitryfikacyjnymi. Najpierw redukują one azotany do azotynów, a następnie rozkładają azotyny, w wyniku czego wydzielany jest azot w postaci cząsteczkowej, czyli N2.

Znaczenie procesów przemiany związków azotowych w akwarium

Opisane wyżej procesy mają istotny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie naszego akwarium. Zaburzenie ich przebiegu na każdym etapie może mieć mniej lub bardziej szkodliwe konsekwencje.

Wyobraźmy sobie, co by się stało, gdyby na przykład w naszym akwarium nie zachodziły w ogóle procesy nitryfikacyjne. Gromadzący się amoniak szybko zabiłby wszystkie żyjące w nim ryby.

Azotyny również są szkodliwe i już w stężeniu 5 mg/l powodują śnięcie ryb. Dlatego tak ważne jest by zostały szybko utlenione do stosunkowo nieszkodliwych azotanów. Są one wręcz niezbędne dla roślin, ale nawet ich nie powinno być w akwarium zbyt dużo Nadmiar azotanów jest główną przyczyną nadmiernego rozwoju glonów w akwarium. Zapobiegają temu prawidłowo zachodzące procesy denitryfikacyjne.

Najczęstszymi przyczynami zaburzenia procesów przemiany związków azotu w akwarium są:

• zbyt duża liczba ryb, przy małej liczbie roślin
• podawanie rybom zbyt dużej ilości pokarmu, którego nie są wstanie zjeść
• nieodpowiednia filtracja wody
• zbyt rzadkie czyszczenie akwarium
• zbyt rzadkie podmiany wody

Tekst: Jacek P. Narożniak
Zdjęcie: Fotolia.com